Adamowo
Adamowo leży 3 km na północny zachód od Sypniewa. Jest to dawny folwark majątku Sypniewo. Nazwa pochodzi od imienia jednego z jego XVIII-wiecznych właścicieli, Adama Grabowskiego. Po raz pierwszy pojawia się na mapie pruskiej z 1806 roku – jako już istniejący. Z dawnych czasów zachowały się: jeden budynek mieszkalny z II poł. XIX w., jeden z końca XIX w. i gajówka z pocz. XX w. W okolicach liczne lasy liściaste i mieszane. Niedaleko gajówki, nad rzeczką Jelonek znajdowała się XVI-wieczna osada hutnicza Młoty. Adamowo należy do sołectwa Sypniewo.
Borzyszkowo
Wieś Borzyszkowo leży w odl. 5 km na południowy zachód od Więcborka. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1430r. Wieś była własnością szlachecką, należącą do majątku ziemskiego Runowo. W latach zaboru pruskiego i potem – do 1938r. należała do powiatu wyrzyskiego. Od wschodu do wsi przylega niewielkie jezioro Głęboczek Mały. Obrzeżem zachodnim biegnie zaś lina kolejowa Nakło-Chojnice. Z dawnej zabudowy zachowały się dwa budynki z początku XX w. Borzyszkowo jest siedzibą sołectwa, należy do niego również dawny folwark i osada Klarynowo.
Czarmuń
Wieś Czarmuń leży w odl. około 9 km na południowy zachód od Więcborka. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z roku 1430. Wieś była własnością szlachecką – w wiekach XVII-XVIII należała do właścicieli majątku Runowo. Z dawnych czasów zachowały się pozostałości dworu z XVIII w. Niewątpliwą atrakcją wsi i sołectwa jest położenie – nad dwoma jeziorami: Czarmuńskim i Głęboczek Duży oraz malownicze tereny o urozmaiconej rzeźbie, częściowo porośnięte lasami. Czarmuń od 1954 roku znajduje się w granicach powiatu sępoleńskiego. Jest siedzibą sołectwa.
Dorotowo
Wieś Dorotowo leży w odl. 15 km na zachód od Wiecborka, przy szosie do Złotowa. Pierwsza wzmianka pochodzi z lat 30-tych XIXw., gdzie jest wymieniana jako folwark dóbr sypniewskich. W okresie 20-lecia międzywojennego folwark ten został przymusowo rozparcelowany w związku z reformą rolną. W pobliżu osady znajdowała się granica polsko-niemiecka – przebiegająca na rzece Łobzonce – i posterunek polskiej straży granicznej. Dorotowo jest znane zwłaszcza z dokonanych tu w 1879r. cennych odkryć archeologicznych z okresu wpływów rzymskich (III wiek n.e.). Niestety, tylko niewielka część pozyskanych wtedy zabytków dochowała się do dziś. Z dawnych budowli zachowały się tylko zabudowania stacji kolejowej zlikwidowanej linii Złotów-Terespol. Wieś należy do sołectwa Wymysłowo. Znajduje się tu świetlica wiejska.
Frydrychowo
Wieś Frydrychowo leży około 2 km na wschód od Sypniewa. Powstała krótko po 1830 roku, jako folwark majątku Sypniewo. Jego nazwa pochodzi od imienia jednego z ówczesnych właścicieli majątku, Friedricha Nagla. Z dawnej zabudowy zachował się dom z pocz. XX wieku oraz dwie tzw. poniatówki. Frydrychowo jest siedzibą sołectwa.
Górowatki
Górowatki to niewielka osada wiejska położona 4 km na zachód od Runowa Krajeńskiego. Po raz pierwszy wymieniono ją w 1597 roku. Była własnością szlachecką. W późniejszych latach powstał tu folwark, należący do dóbr runowskich. Został on w większości rozparcelowany na początku lat 30-tych XX wieku przez Bank Rolny, na kilku- i kilkunastohektarowe gospodarstwa. We wsi znajduje się kapliczka oraz krzyż-miejsce pamięci ku czci pomordowanych w czasie okupacji mieszkańców. Dawny dwór został całkowicie przebudowany po wojnie. W latach 1955-1972 wieś należała do gromady Runowo. Jest siedzibą sołectwa.
Jastrzębiec
Wieś Jastrzębiec leży w odl. 7 km na wschód od Więcborka. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1443 roku. Wieś była własnością szlachecką i należała do majątku ziemskiego Więcbork. Od połowy XVIII w. była też letnią miejscowością wypoczynkowa właścicieli majątku – hr. Potulickich. Dawny dwór nie zachował się, pozostała tylko XIX-wieczna ceglana brama wjazdowa i mocno zdewastowany park. Z innych obiektów historycznych zachowała się gorzelnia z ok. 1900 r. i dwa budynki z połowy XIX w. Jastrzębiec jest siedzibą sołectwa, należą do niego również dawne folwarki-osady Karolewo i Młynki.
Jeleń
Wieś Jeleń leży w odl. ok. 11 km na zachód od Więcborka. Najwcześniejsza wzmianka o osadnictwie w tym miejscu pochodzi dopiero z 1853 roku. Był to wtedy obszar leśny przynależny do leśnictwa Łukowo. W ww. roku zakupiony został przez właścicieli majątku Sypniewo, którzy utworzyli tu osadę-kolonię dla pracowników leśnych. Przy wjeździe do wsi znajduje się przydrożna kapliczka, upamiętniająca pomordowanych przez Niemców w 1939r. mieszkańców wsi i okolic. Walorami krajobrazowymi okolicy są na pewno lasy i dwa niewielkie leśne jeziora: Jelonek i Jeleń. Z tego ostatniego początek bierze struga Jelonek, będąca dopływem Łobzonki. Jeleń jest siedzibą sołectwa, należy do niej również obszar nieistniejącego dziś administracyjnie dawnego folwarku Klementynowo.
Karolewo
Wieś Karolewo, leżąca 7 km na wschód od Więcborka była kiedyś folwarkiem należącym do majątku Jastrzębiec. Folwark ten został wydzielony z gruntów Jastrzębca około połowy XIX wieku. Jak zawsze, przy folwarku powstała kolonia mieszkaniowa dla pracowników, która dała początek obecnej wsi. W 20-leciu międzywojennym właścicielem był Wacław Łuczyński. Folwark obejmował 356 ha. We wrześniu 1939r., w zabudowaniach majątku urządzony został pierwszy na ziemiach polskich obóz zagłady. Jego ponura działalność zaczęła się 17 września, a zakończyła 12 grudnia 1939 roku. W tym czasie przewinęło się przez niego kilka tysięcy Polaków (wg różnych źródeł od 4,5 do nawet 10 tys.), z których ogromna większość została zamordowana w wyjątkowo bestialski sposób. Wśród ofiar była też pewna ilość Żydów. Byli to zarówno mieszkańcy powiatu sępoleńskiego, jak i powiatów ościennych. Zbrodni dokonywali członkowie milicji niemieckiej – tzw. Selbstschutzu, którą tworzyli najbardziej antypolsko nastawieni przedstawiciele mniejszości niemieckiej z terenu Więcborka i okolic. Karolewo wybrano na lokalizację obozu ze względu na jego odosobnione położenie – z dala od większych ośrodków miejskich i wiejskich i głównych dróg. Niemcy zajmowali parter i piętro dworu na biura i koszary wachmanów, a w piwnicach oraz w zabudowaniach gospodarczych trzymano więźniów. Po wojnie przeprowadzono ekshumację części ofiar oraz upamiętniono je cmentarzem-miejscem pamięci narodowej z kaplicą oraz tablicą pamiątkową na ścianie dworu. Corocznie, we wrześniu, odbywają się w tym miejscu okolicznościowe msze św. Dawny folwark po 1945r. został przejęty przez skarb państwa i utworzono tu PGR, który funkcjonował do początku lat 90-tych ub. wieku. Obecnie jest własnością Agencji Nieruchomości Rolnych SP, która oddała grunty i budynki w dzierżawę. Z dawnych budowli zachował się dwór, który przebudowany po wojnie, utracił wartość zabytkową; drewniana stodoła i jeden z budynków mieszkalnych dawnej osady folwarcznej. Karolewo należy do sołectwa Jastrzębiec.
Katarzyniec
Katarzyniec to niewielka osada wiejska leżąca nad południową częścią Jeziora Czarmuńskiego, około 1,5 km na południe od wsi Puszcza. Dawniej, obok osady, istniał tu też ponad 100-hektarowy majątek ziemski, rozparcelowany po 1945 roku. Sama osada pojawia się na arenie dziejów dopiero z XIX wieku, jej prapoczątki nie są dokładnie znane. Pierwotnie stanowiła najpewniej część dużego folwarku Puszcza, należącego do dóbr runowskich. Do 1954 roku osada była w granicach gminy wiejskiej Mrocza. W 1955 roku znalazła się w granicach powiatu sępoleńskiego i gromady Runowo Krajeńskie. Należy do sołectwa Puszcza.
Klarynowo
Wieś Klarynowo leży 9 km na południowy zachód od Więcborka i około 2 km na południe od szosy Więcbork-Łobżenica. Należy do sołectwa Borzyszkowo. Po raz pierwszy Klarynowo jest wymienione w 1774r., jako folwark przynależny do dóbr runowskich. Także i dziś jedynym większym skupiskiem budynków tej osady pozostają dawne zabudowania folwarczne. Obecnie są one własnością prywatną. Dwór został w znacznym zakresie przebudowany po II wojnie św., skutkiem czego utracił walory zabytkowe. Jedynie fragmenty kamienno-ceglanego muru ogrodzeniowego świadczą o przeszłości osady. Pozostałe, tworzące osadę gospodarstwa są w większości nowszej daty i porozrzucane na dość dużym obszarze.
Lubcza
Wieś Lubcza leży około 3,5-4 km na południowy wschód od Sypniewa. Wzmiankowana w źródłach z 1534 roku, do połowy XIX wieku należała do majątku ziemskiego Sypniewo. Po parcelacji części dóbr sypniewskich powstała osada Nowa Lubcza. Młyn w Lubczy wzmiankowany był w latach 1535 i 1766 – i do początku XIX wieku również należał do właścicieli majątku Sypniewo. Jako jednolity organizm wieś powstała w końcu XIX wieku z czterech dawnych osad: Lubcza, Lubcza-Młyn, Lubcza-Wyspa i Nowa Lubcza. Stąd powstaje dziś problem precyzyjniejszego określenia odległości wsi względem Sypniewa czy Więcborka. Dla każdej z dawnych osad wartość liczona w km jest bowiem inna. Niewątpliwym walorem krajobrazowo-turystycznym tego obszaru są liczne pomorenowe wzgórza i wały oraz jeziora. Nad jednym z nich – Jeziorem Koniczne znajduje się chętnie odwiedzana w sezonie plaża. Wieś jest siedzibą sołectwa.
Młynki
Wieś Młynki położona 6,5 km na wschód od Więcborka była dawniej osadą należącą do folwarku w Jastrzębcu, a później samodzielnym folwarkiem. Pierwszy raz została wymieniona w 1766r. W XIX wieku obszar folwarku obejmował ponad 300 ha. W 1914r. został on wykupiony przez pruską Komisję Kolonizacyjną i rozparcelowany na kilkudziesięciohektarowe gospodarstwa. W 20-leciu międzywojennym właścicielami tych gospodarstw stali się Polacy. Z dawnych czasów nie zachowało się zbyt wiele. Dwór został rozebrany w l. 60-tych, a jego nowsza część przebudowana około 1970r., przez co utraciła całkowicie walory zabytku. Po kamiennym spichlerzu pozostały zaledwie resztki fundamentów, a inne budynki w większości przebudowano. W niezłym stanie zachował się tylko cmentarz rodowy XIX-wiecznych właścicieli folwarku, jeden z budynków mieszkalnych oraz wielka pofolwarczna stodoła z drewna. Wieś należy do sołectwa Jastrzębiec.
Pęperzyn
Wieś Pęperzyn leży 5,5 km na południe od Więcborka. Jest jedną z najstarszych miejscowości gminy. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych pojawiła się w roku 1288. Wieś należała wtedy do arcybiskupa gnieźnieńskiego. Jednak już w początkach XIV wieku Pęperzyn stał się własnością szlachecką. Należał wraz z Więcborkiem i okolicami kolejno do rodów: Pęperzyńskich, Więcborskich, Zebrzydowskich, Garczyńskich i Smoszewskich, a w XVIII wieku – do Potulickich. W II połowie XVIII wieku Pęperzyn stał się jednym z najważniejszych ośrodków wiary luterańskiej na Krajnie. Znajdował się tu dom modlitwy, w którym nabożeństwa odprawiało dwóch pastorów. Po I rozbiorze Polski sytuacja luteranów jeszcze się poprawiła. Dopiero w połowie XIX wieku Pęperzyn zaczął tracić na znaczeniu – na rzecz coraz silniejszego i prężniejszego ośrodka społeczności ewangelickiej w Więcborku.
W 1821 roku hr. Kacper Potulicki sprzedał dobra więcborsko-sępoleńskie (z Pęperzynem) Bankowi Głównemu w Berlinie. Znajdujący się tu folwark został w późniejszych latach rozparcelowany na cztery mniejsze, czego pamiątką są jeszcze dziś osady: Pęperzyn II i III. Wieś jest siedzibą sołectwa. Z zabytków zachowały się: kościół z 1778r. oraz kilka budynków z końca XIX i pocz. XXw. W pobliżu wsi, nad Jeziorem Będgoskim znajduje się plaża, a nieco dalej „Stajnia Branicz” – ośrodek rekreacji konnej.
Puszcza
Wieś Puszcza leży 2,5 km na południe od Runowa Krajeńskiego. Powstała w połowie XIXw., jako folwark majątku runowskiego. Pierwotnie nazywała się „Rothof”, co można przetłumaczyć dosłownie jako „czerwona – posesja, domostwo lub podwórze” itp. Prawdopodobnie chodziło o zabudowania mieszkalne i gospodarcze z czerwonej cegły. Obecna nazwa ma typowo topograficzną etymologię i odnosi się do położenia wsi – pośród lasów. Po parcelacji majątku runowskiego na przełomie lat 20-tych i 30-tych, folwark Rothof został całkowicie rozparcelowany. Wtedy pojawiło się więcej mieszkańców i tak powstała wieś już z polską nazwą. Puszcza jest sołectwem, w skład którego wchodzą także osady: Runowo-Młyn, Runowo-Kolonia i Katarzyniec.
Runowo Krajeńskie
Wieś Runowo Krajeńskie leży 3,5 km na południowy zachód od Więcborka. Historia osadnictwa w tym rejonie sięga czasów odległych o 6 – 7 tys. lat od dnia dzisiejszego. Dowodem tego są znaleziska archeologiczne, dokonane w końcu XIX wieku, na początku XX wieku oraz w czasach najnowszych. Pozwalają one stwierdzić, że od epoki kamienia nieprzerwanie poprzez epokę brązu, żelaza i wczesne średniowiecze, przebywali tu ludzie.
Po raz pierwszy w dokumencie pisanym nazwa Runowo pojawiła się w 1325 roku. Od końca XV wieku przez ponad 120 lat wieś i okolice należą do rodu Orzelskich. W 1595 roku Jan Orzelski buduje w Runowie duży, murowany pałac, a kilka lat później również kościół, który pozostaje obecnie jednym z najcenniejszych zabytków sakralnych tej części Polski. Orzelscy w trosce o pomyślność wsi i majątku dbają szczególnie o rozwój miejscowego rzemiosła i kultury rolnej. Później dobra runowskie przechodzą do rodu Działyńskich, w których ręku znajdują się przez kolejnych 180 lat. W pałacu runowskim urodziła się słynna na całą ówczesną Polskę z bogactwa, gospodarności i dbałości o poddanych „Biała Dama” – znana jako hrabina Teofila z Działyńskich Szołdrska-Potulicka. Po 1790 roku Runowem władał jej syn z pierwszego małżeństwa, Feliks Szołdrski, a po nim do 1831r. jego krewny hr. Wiktor Szołdrski. W latach 1839-1851 majątek mocno podupadł, gdyż często zmieniający się właściciele (kolejno: Niemiec, Polak i Żyd), mało o niego dbali, poprzestając zwykle na staraniach o uzyskanie maksimum możliwych dochodów. Sytuacja zmieniła się na lepsze dopiero w 1852r., kiedy dobra runowskie, składające się z kilku dużych folwarków, kupił Theodor von Bethmann-Hollweg. W ręku tej rodziny pozostawały one do 1928r. W latach 30-tych zostały w większości rozparcelowane, a sam folwark runowski kupił Wiktor Szulczewski ze Strzelc k. Chodzieży. W l. 1955-1972 Runowo było siedzibą samodzielnej gromady. Obecnie jest sołectwem w skład którego wchodzi również osada leśna Chłopigost. Z zabytków zachowały się: malownicze ruiny pałacu Orzelskich i Bethmann-Hollweg’ów – zniszczonego przez Niemców w 1945r., park krajobrazowy, wspomniany kościół parafialny z 1606r., organistówka z końca XVIIIw., oraz pozostałości dwóch cmentarzy ewangelickich z XIX i pocz. XXw.
Runowo Młyn
Dawna osada młyńska Runowo-Młyn, położona nad rzeką Orla i należąca obecnie do sołectwa Puszcza, po raz pierwszy została wymieniona w 1581r. Należała do majątku runowskiego i była z nim związana przez cały okres staropolski oraz prawie cały wiek XIX. W końcu tegoż sprzedana rodzinie Komm, od której odkupiona ponownie w 1911r. przez ówczesnego właściciela dóbr runowskich Joachima von Bethmann-Hollweg’a. W tym czasie osada składała się z dworu, zabudowań gospodarczych, tartaku wodnego, młyna oraz 125 ha roli i lasów. Bethmann-Hollweg wybudował w pobliskim lesie pałac dla swojej matki, który po sprzedaży majątku w 1928r., stał się własnością skarbu państwa. Przebywał w nim kilkakrotnie prezydent RP Ignacy Mościcki. Obecnie w dworze i młynie znajdują się mieszkania, a pięknie odrestaurowany pałac jest własnością prywatną.
Suchorączek
Wieś Suchorączek leży 3 km na północny wschód od Więcborka. Pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1288. Od końca XIII wieku, wieś wchodziła w skład dóbr więcborskich, którymi władały kolejno rody Pęperzyńskich i Więcborskich. W 1474 roku kupuje ją stolnik łęczycki Stanisław Goślubski, właściciel dóbr sępoleńskich. Z kolei, po przejściu tych ostatnich w ręce Zebrzydowskich, wieś ponownie wraca do dóbr więcborskich i historia własności wsi i folwarku jest odtąd bezpośrednio powiązana z własnością Więcborka. Tak więc, po bezpotomnej śmierci Kaspra Zebrzydowskiego w 1649 roku, następują Smoszewscy, potem Garczyńscy, a od 1710 roku – Potuliccy. Ostatnim polskim właścicielem – do 1821 r., jest hr. Kasper Potulicki. W roku tym folwark w Suchorączku staje się własnością Głównego Banku Królewskiego w Berlinie i zostaje najpierw oddany w dzierżawę, a potem sprzedany. Z zabytków zachowały się: pałac z 1853r. wraz dawnymi zabudowaniami gospodarczymi i parkiem – obecnie kompleks ten mieści dom pomocy społecznej dla dorosłych, resztki cmentarza rodowego XIX-wiecznych właścicieli majątku, kilka budynków mieszkalnych z końca XIX i pocz. XXw. Wieś jest siedzibą sołectwa.
Sypniewo
Wieś Sypniewo leży 12 km na zachód od Więcborka. Po raz pierwszy wymieniona jest w 1380 roku. Nie ulega jednak wątpliwości, że początki osady należy datować na znacznie wcześniejszy okres, gdyż odkrycia archeologiczne dokonywane w okolicach Sypniewa od końca XIX wieku, świadczą niezbicie, że osadnictwo na tym terenie istniało przynajmniej już od początków epoki żelaza. W wiekach średnich i okresie nowożytnym Sypniewo stanowiące ośrodek pokaźnych dóbr ziemskich, często zmienia właścicieli. Są to kolejno rody: Runge-Sypniewskich, Białośliwskich, Witosławskich, Działyńskich, a od 1711 roku Goetzendorf-Grabowskich. W 1824 roku Józef Goetzendorf-Grabowski sprzedał zadłużone dobra sypniewskie Bankowi Królewskiemu w Berlinie, który ustanawia na nich swojego dzierżawcę. Od 1849r. aż do stycznia 1945r. majątek znajdował się w ręku rodziny Wilckensów. W latach 1955-1972 wieś była siedzibą samodzielnej gromady. Dziś jest największą wsią i zarazem największym sołectwem gminy Więcbork. Przynależy do niego również osada Adamowo. Od 1947r. funkcjonuje w Sypniewie Technikum Rolnicze. Z innych instytucji znajdują się tu również: wiejski dom kultury, ośrodek zdrowia, filia Banku Spółdzielczego, poczta, szkoła podstawowa i gimnazjum. Pomimo wielu burz dziejowych, które w ciągu wieków przetoczyły się nad Sypniewem, pozostało tu sporo zabytków. Najważniejszymi są: pałac Wilckensów z połowy XIXw., park krajobrazowy i piękny kościół parafialny z 1781r.
Śmiłowo
Wieś Śmiłowo leży w odl. 3 km na wschód od Więcborka, przy szosie do Sośna. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1405r. Wieś była własnością szlachecką i należała m.in. do Więcborskich, Zebrzydowskich i Potulickich. W XVIII i XIX wieku zdecydowaną większość mieszkańców stanowili ewangelicy, którzy posiadali tu swój Dom Modlitwy. W 1939 roku w okolicy Śmiłowa znajdowały się rubieże obronne wojsk polskich, których ślady zachowały się w terenie do dziś. Z dawnej zabudowy przetrwało kilka budynków z końca XIX w., jednak częściowo już przebudowanych i unowocześnionych. Niewątpliwymi atrakcjami Śmiłowa i okolic jest urozmaicona rzeźba terenu, zachęcająca do wędrówek pieszych i rowerowych oraz przylegające do wsi, od południa, jezioro z niewielkim kąpieliskiem. Wieś jest siedzibą sołectwa.
Więcbork
Więcbork – miasto położone nad malowniczą zatoką jeziora, któremu dało nazwę. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1383r. Miasto było własnością szlachecką rodów: Pęperzyńskich, Więcborskich, Zebrzydowskich, Garczyńskich i Potulickich. Nie posiadało murów obronnych, ale znajdował się tu zamek i zarazem ośrodek znacznych dóbr, obejmujący od pocz. XVI w. także Sępólno i okolice. Zamek ten w 1556 r. został przekształcony w renesansową rezydencję przez bpa krakowskiego Andrzeja Zebrzydowskiego. W latach 20-tych XIX w. został rozebrany przez Prusaków. Rozwój gospodarczy przeżył Więcbork na przełomie wieków XIX i XX w., kiedy powstała większość obecnych budynków części staromiejskiej – z zabudową rynku włącznie. Od II poł. XIX w. miasto stało się też ważnym ośrodkiem ruchu ewangelickiego. Więcborski kościół ewangelicki był największym w powiecie, zaraz po złotowskim. W pocz. XX w. powstał tu też wielki zespół klasztorny Diakonisek, szpital powiatowy prowadzony przez Joannitów i wiele innych budowli. W okresie 1939-45 wielu polskich mieszkańców miasta zostało zamordowanych przez Niemców w obozie w Karolewie. Wyzwolenie nadeszło 27-28 stycznia 1945r. W okresie powojennym miasto rozwijało się mniej dynamicznie niż sąsiednie Sępólno, jeśli idzie np. o przemysł i budownictwo. Piękne położenie sprawiło jednak, że od lat 60-tych Więcbork stał się zapleczem turystycznym dla bydgoskich zakładów pracy. Wybudowano szereg ośrodków wczasowych, które po przemianach lat 1989-90, znalazły się w rękach prywatnych – i dziś nadal pełnią swą rolę, stanowiąc doskonałą bazę dla rozwijającego się wciąż ruchu turystycznego. Z zabytków zachowały się: kościół parafialny i kaplica cmentarna z k. XVIII w., zbór ewangelicki z pocz. XX w., dawny klasztor Diakonisek – ob. zespół szkół średnich, oraz częściowo zabudowa rynku i przyległych ulic z przełomu XIX/XX.
Witunia
Wieś Witunia sąsiaduje od wschodu bezpośrednio z Więcborkiem. Granicę z miastem stanowi obecnie nasyp kolejowy linii Nakło-Chojnice. Do 1969 r. zabudowa przy obecnej ul. Złotowskiej znajdowała się w granicach miejskich Więcborka. Pierwsza wzmianka o Witunii pochodzi z 1444 roku. Wieś była własnością szlachecką – w XVIII wieku należała do Potulickich z Więcborka. Zachowane budynki dawnej zabudowy pochodzą z końca XIX i początku XX wieku. W centrum wsi znajduje się niewielki zdewastowany park z początku XX w. Do niedawna, niewątpliwą atrakcją etnograficzną Witunii była położona na jej zachodnich obrzeżach „Pasieka Krajeńska” – jedyny skansen pszczelarski na Krajnie, odwiedzany w sezonie przez dziesiątki turystów. W 2008 roku uległ likwidacji. Wieś jest siedzibą sołectwa.
Zabartowo
Wieś Zabartowo leży 6,5 km na południe od Więcborka, przy szosie do Nakła i Bydgoszczy. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1279 roku. Wieś była własnością kościelną – arcybiskupów gnieźnieńskich. W czasach zaboru pruskiego i potem do 1938r. przynależała administracyjnie do powiatu wyrzyskiego. Po wojnie mieściła się tu siedziba wielkiego kombinatu rolnego PGR Zabartowo. Z zabytków zachował się neogotycki kościół z 1866 roku. Do wsi przylega od północy Jezioro Proboszczowskie, z którego początek bierze rzeka Rokitka. Ciekawostką przyrodniczą jest głaz narzutowy – pomnik przyrody o obwodzie 830 cm, znajdujący się przy drodze gruntowej do Rościmina. Zabartowo jest siedzibą sołectwa.
Zakrzewek
Wieś Zakrzewek leży w odl. 4,5 km na północny zachód od Więcborka. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1453r. W okresie staropolskim i później – do 1821r. był tu folwark należący do dóbr więcborskich. Został całkowicie rozparcelowany do połowy XIXw. pomiędzy głównie osadników niemieckich. Wieś jest malowniczo położona nad niewielkim jeziorem o nazwie Koźlinek. Znajduje się tu szkoła podstawowa, remiza OSP, świetlica wiejska oraz sklep spożywczo-przemysłowy. Większość dawniejszych budynków została przebudowana lub gruntownie odnowiona w ostatnich kilkunastu latach, tak że dziś nie posiadają one już cech zabytkowych. Wieś jest samodzielnym sołectwem.
Opracowano m.in. na podst.: P.Szafran „Osadnictwo historycznej Krajny”, O.Goerke „Der Kreis Flatow”, H.Papstein „Der Kreis Wirsitz”, J.Umiński „Pojezierze Krajeńskie”, D.Borkowski „Kraj na rubieży…”, A.Marach, E.Kiestrzyn, L.Skaza „Miasto i Gmina Więcbork”, Katalog zabytków województwa bydgoskiego-gmina Więcbork, L.Skaza „Więcbork w latach 1945-1983”, Mapa topograficzna Polski – kwadraty Nakło i Złotów, skala 1:100000.
źródło: https://www.powiat-sepolno.pl/110,ciekawostki.html
